Zachowek po rodzicach

Roszczenie o zachowek to instytucja prawa spadkowego, która zapewnia określoną część majątku zmarłego dla pewnych osób, nawet w przypadku, gdy zostali pominięci w testamencie bądź nie pozyskali środków w toku dziedziczenia ustawowego. Jest to ważne zagadnienie, które dotyczy dziedziczenia i ochrony praw spadkobierców.

W tym artykule przyjrzymy się szczegółom dotyczącym zachowku po rodzicach, aby zaprezentować podstawowe dane na ten temat. W tym artykule omówimy kluczowe aspekty związane z zachowkiem, takie jak prawa do zachowku, zobowiązanym do zapłaty zachowku, wysokość roszczenia, oraz związki między testamentem a dziedziczeniem ustawowym.

Zachowek. Na czym polega prawo do zachowku?

Zachowek to roszczenie majątkowe przysługujące określonym osobom po spadkodawcy, którzy byliby uprawnieni do uzyskania spadku w drodze dziedziczenia ustawowego. Jeśli spadkodawca sporządził testament lub dokonał innych czynności mających na celu ograniczenie pozyskania środków po zmarłym. Zachowek ma na celu zabezpieczenie interesów majątkowych potomków, małżonka (czasem rodziców) i zapewnienie im części majątku, do której są ustawowo uprawnieni, a z pewnych przyczyn zostali pominięci w jego pozyskaniu.

Zachowek to prawo spadkobierców, którzy z uwagi na wolę spadkodawcy (wyrażoną za życia poprzez sporządzony testament bądź poczynione darowizny) nie otrzymali przysporzenia, a którzy byliby powołani do spadku zgodnie z przepisami prawa spadkowego.

Kto ma prawo do zachowku?

W myśl kodeksu cywilnego prawo do zachowku przysługuje określonym osobom, tj.

• zstępnym, którzy byliby powołani do spadku z ustawy
• małżonkowi, który byłby powołany do spadku z ustawy
• rodzicom, którzy byliby powołani do spadku z ustawy

Wysokość zachowku bywa także różna w zależności od tego, czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy (wtedy 2/3 udziału spadkowego, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym), czy jest małoletni (2/3 udziału spadkowego, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym).

W innych przypadkach jest to 1/2 udziału spadkowego, który by przypadał w trakcie dziedziczenia ustawowego.

Testament i zachowek a dziedziczenie ustawowe

Jeśli zmarły zostawił testament, w którym pominięto jedno lub więcej zstępnych bądź inną osobę uprawnioną to ci spadkobiercy mają prawo do zachowku.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli gdy brak jest testamentu, zstępni automatycznie dziedziczą majątek. Jednak jeśli otrzymają oni mniejszy majątek, niż wynikałoby to z przepisów, mają prawo do zachowku.

Samo sporządzenie testamentu nie może całkowicie wyłączyć zstępnych z dziedziczenia, jeśli nie nastąpiło wydziedziczenie. W razie wydziedziczenia określonej osoby wtedy uzyskanie zachowku wymaga obalenia wydziedziczenia.

Ustawa przewiduje podstawy do utraty prawa do zachowku. Są nimi:

• postępowanie przez uprawnionego do zachowku wbrew woli spadkodawcy uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Wskazane przesłanki ograniczają zaspokojenie się z tytułu zachowku.

Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?

Ustalenie osoby zobowiązanej do wypłaty zachowku zależy od konkretnej sytuacji. Przede wszystkim chodzi o osobę, która uzyskała spadek na skutek ogłoszenia testamentu bądź z uwagi na darowizny uczynione za życia spadkodawcy.

Zobowiązane do wypłaty zachowku są zgodnie z prawem osoby, którzy otrzymały większe udziały w spadku niż przysługuje im na podstawie prawa. Mogą to być inni potomkowie, małżonek, osoby trzecie, lub osoby obdarowane w drodze darowizn lub zapisów windykacyjnych.

Jeśli spadek został przepisany na małżonka, to to właśnie on będzie zobowiązany do wypłaty zachowku zstępnym. Jeśli spadek został przyznany rodzicom spadkodawcy, wówczas oni winni wypłacić zachowek na rzecz małżonka bądź zstępnego, któremu przysługuje zachowek po rodzicach/dziadkach, itd. Zatem zapłaty zachowku ma dokonać osoba, która uzyskała więcej niż, gdyby spadkodawca nie podjął innych działań.

Wysokość zachowku – jak obliczyć zachowek? Czym jest czysta wartość spadku?

Wysokość zachowku oblicza się na podstawie wartości majątku spadkowego i przysługujących potomkom udziałów dziedziczenia ustawowego.

Ustawa w sposób szeroki określa, które elementy zalicza się do wysokości zachowku – substrat zachowku. Do obliczania zachowku ustalenia wymaga czysta wartość spadku, czyli aktywa spadku po odjęciu długów.

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Wartym wskazania jest, że przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie oraz dolicza się również mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.

Natomiast przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Ponadto, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Jednocześnie podkreślić należy, iż przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Substrat zachowku to część spadku, która stanowi podstawę do obliczenia wysokości zachowku, czyli minimalnej części spadku, która przysługuje uprawnionym spadkobiercom. Obejmuje wartość majątku, z którego wylicza się zachowek. Aby go obliczyć należy dodać do czystej wartości spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę oraz zapisy windykacyjne.

W polskim prawie, jest on definiowany jako wartość majątku spadkowego, który podlega podziałowi między spadkobierców, z uwzględnieniem zachowku. Wysokość substratu zachowku jest ustalana na podstawie wartości majątku spadkowego po odjęciu długów i kosztów.

Aby obliczyć zachowek, substrat zachowku jest podzielony na części odpowiadające liczbie uprawnionych do zachowku spadkobierców. W Polsce uprawnienie do dochodzenia do zachowku przysługuje zstępnym spadkodawcy (np. dzieciom) oraz małżonkowi, jeśli nie otrzymali oni odpowiednich korzyści w testamencie. Wysokość zachowku dla każdego uprawnionego jest ustalana jako równowartość połowy wartości udziału, który przysługiwałby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego.

Czysta wartość spadku odnosi się do wartości majątku, który jest przekazywany spadkobiercom po uwzględnieniu wszelkich zobowiązań, długów i kosztów związanych z postępowaniem spadkowym. Jest to wartość, która pozostaje po odjęciu wszelkich obciążeń i potrąceń od wartości brutto spadku.

Aby obliczyć czystą wartość spadku, najpierw należy zidentyfikować aktywa i pasywa składające się na majątek spadkowy. Aktywa obejmują nieruchomości, samochody, pieniądze na rachunkach bankowych, akcje, obligacje, przedmioty wartościowe itp. Pasywa to natomiast wszelkie długi, zobowiązania, koszty związane z prowadzeniem postępowania spadkowego (np. opłaty sądowe, koszty notarialne) oraz inne potrącenia.

Po zidentyfikowaniu aktywów i pasywów, wartość brutto spadku jest obliczana przez zsumowanie wartości wszystkich aktywów spadkowych. Następnie od tej wartości są odejmowane wszystkie pasywa i obciążenia. Pozostała kwota stanowi czystą wartość spadku.

Czysta wartość spadku jest istotna przy ustalaniu praw do dziedziczenia oraz przy obliczaniu zachowku, czyli minimalnej części spadku, która przysługuje określonym spadkobiercom. Na podstawie czystej wartości spadku można określić udziały, jakie przypisane są poszczególnym spadkobiercom.

Kiedy przysługuje roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej tytułem zachowku? Czy można uzyskać zachowek po rodzicach przy dziedziczeniu ustawowym?

Roszczenie o zachowek przysługuje jeśli osoba, tj. zstępny uprawniony jest do dziedziczenia po spadkodawcy, małżonek, jeśli byłby powołany do dziedziczenia, jak również jego rodzic, o ile byłby uprawnieni do dziedziczenia po spadkodawcy.

Czasem zdarza się, iż nawet w przypadku dziedziczenia ustawowego po rodzicu dziecko spadkodawcy nie uzyskuje majątku, który odpowiadałby przysporzeniu, jakie uzyskały inne osoby dziedziczące z nim. W takiej sytuacji istnieje możliwość uzyskać zachowek po rodzicach zaliczając darowizny poczynione za życia bądź przysporzenie z tytułu zapisu windykacyjnego.

Przedawnienie zachowku – czy ma znaczenie termin otwarcia spadku?

Tak, termin otwarcia spadku ma znaczenie dla przedawnienia zachowku. Przedawnienie oznacza, że uprawnienie do żądania zachowku wygasa, jeśli nie zostanie ono dochodzone w określonym czasie.

W Polsce, zgodnie z obowiązującymi przepisami, termin przedawnienia zachowku wynosi 5 lat. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili otwarcia spadku. Natomiast roszczenie o zachowek, jeżeli został sporządzony testament liczy się od ogłoszenia testamentu.

Ważne jest, aby uprawniony do zachowku podjął działania w celu dochodzenia swojego prawa przed upływem terminu przedawnienia. Jeśli uprawniony nie zgłosi swojego żądania w odpowiednim czasie, może stracić prawo do zachowku.

Należy jednak pamiętać, że kwestie przedawnienia i terminów mogą być skomplikowane i zależą od wielu czynników. Dlatego zawsze warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, który będzie w stanie udzielić precyzyjnych informacji i porad dotyczących przedawnienia zachowku w konkretnej sytuacji.