Spadek – co należy wiedzieć o dziedziczeniu

Dziedziczenie jest zagadnieniem prawnym, które wiąże się z przeniesieniem praw i obowiązków po osobie zmarłej na jej spadkobierców (spadek).

Zakres ten obejmuje spadek i jest uregulowany przez prawo spadkowe. Dziedziczenie oznacza przejście spadku na spadkobierców. W tym artykule omówimy podstawowe informacje dotyczące spadku.

Czym jest spadek?

W pierwszej kolejności należy doprecyzować czym jest spadek.

Spadek to przeniesienie praw i obowiązków zmarłej osoby na jej spadkobierców. Spadek obejmuje cały majątek pozostawiony przez spadkodawcę, w tym nieruchomości, ruchomości, środki pieniężne, prawa majątkowe, długi, itp. Kodeks cywilny w art. 922 przewiduje, iż:

• Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
• Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

Co to jest prawo spadkowe?

Prawo spadkowe to zbiór przepisów prawnych, które regulują dziedziczenie i podział majątku po osobie zmarłej. Określa ono zasady dotyczące dziedziczenia ustawowego, testamentowego, tego co wchodzi w skład spadku, a także inne regulacje odnoszące się do odpowiedzialności za długi spadkowe.

Kogo możemy nazwać spadkobiercą?

Spadkobiercami mogą być osoby, które dziedziczą majątek po zmarłej osobie. Mogą to być spadkobiercy ustawowi, czyli osoby przysługujące prawo do dziedziczenia na podstawie przepisów prawa, oraz spadkobiercy testamentowi, których uprawnienia wynikają z ważnego testamentu sporządzonego przez spadkodawcę.

Na czym polega odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku oznacza, że spadkobierca rezygnuje z dziedziczenia i nie przyjmuje na siebie praw i obowiązków związanych z majątkiem zmarłej osoby. W tym wypadku ogół praw i obowiązków wchodzących w skład spadku przechodzi na pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia na mocy ustawy, a którzy dożyli otwarcia spadku i wchodzą w krąg spadkobierców.

Powody uzasadniające odrzucenie spadku mogą być różne, np. obciążające długi spadkowe lub niekorzystna sytuacja finansowa. Najczęściej decyzja związana z odrzuceniem spadku ma charakter majątkowy. Przy odrzuceniu spadku nie dochodzi spadkobierca ustawowy traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Dziedziczenie testamentowe nie wyklucza możliwości odrzucenia spadku. Spadkobierca ma możliwość swobodnego podjęcia decyzji o odrzuceniu spadku – konieczne jest jednak złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie (tj. sześć miesięcy od kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule powołania do spadku).

Czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca zgadza się przyjąć spadek, ale jednocześnie ogranicza swoją odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości majątku objętego spadkiem. Jest to korzystne rozwiązanie w sytuacji, gdy spadek może wiązać się z nieznanych długami. Wynika to z faktu, iż spadek to również obowiązki wchodzące do całości spadku.

Co dzieje się z majątkiem po śmierci spadkodawcy?

Po śmierci spadkodawcy (otwarciu spadku) majątek staje się spadkiem i podlega przeprowadzeniu procedury dziedziczenia. Do spadku należą prawa oraz obowiązki zmarłego. Właścicielami majątku stają się spadkobiercy, którzy  dziedziczą go zgodnie z przepisami prawa.

Kiedy następuje moment otwarcia spadku?

Moment otwarcia spadku następuje w chwili śmierci spadkodawcy. Wówczas majątek staje się spadkiem i powstaje prawo do dziedziczenia. Od tego momentu można podjąć działania w celu przeprowadzenia dziedziczenia, takie jak przyjęcie bądź odrzucenie spadku.

W chwili otwarcia spadku obowiązki majątkowe spadkodawcy także stają się masą spadkową. Kolejno celem uzyskania dokumentu potwierdzającego dziedziczenie można na mocy orzeczenia sądu uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Co jeśli małżonek nie dożył otwarcia spadku?

Jeśli małżonek spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku po swoim małżonku, sytuacja odnośnie dziedziczenia ustawowego może być różna.

Jeśli w chwili otwarcia spadku spadkodawca miał zstępnych, wówczas to właśnie względem zstępnych spadkodawcy będzie następowało dziedziczenie ustawowe. Dziecko spadkodawcy podlega dziedziczeniu ustawowym

Problem pojawia się przy braku zstępnych spadkodawcy, albowiem małżonek, zazwyczaj, nie dziedziczy samodzielnie. Zakres ten omówiony jest szerzej we wpisie pt. dziedziczenie. Jeśli małżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami spadkodawcy bądź rodzeństwem spadkodawcy udział małżonka spadkodawcy wynosi połowę spadku. Rodzice spadkodawcy dziedziczą jedną czwartą całości spadku na osobę. Oznacza to, iż udział spadkowy matki spadkodawcy w takiej sytuacji to czwarta całości spadku.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy małżonek oraz żadne ze zstępnych spadkodawcy (dzieci spadkodawcy, wnuków, itd.) nie dożyło otwarcia spadku wtedy spadek przypada na rzecz rodziców spadkodawcy w częściach równych. Jeśli rodzic spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku wtedy udział spadkowy rodzica dziedziczącego z innym rodzicem przechodzi na zstępnych rodzica (czyli na rzecz rodzeństwa spadkodawcy oraz ich potomków). Wtedy udział przypada rodzeństwu spadkodawcy. W razie braku takich osób mogą dziedziczyć nawet dziadkowie spadkodawcy – proces może przedkładać się także na dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy.

Jeśli małżonek spadkodawcy nie był wyłączony od dziedziczenia i brak jest rodziców spadkodawcy, rodzeństwa spadkodawcy oraz ich zstępnych spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Czy spadek przypada skarbowi państwa?

Spadek przypada skarbowi państwa w sytuacji, gdy brak jest spadkobierców ustawowych ani testamentowych. Skarb Państwa dziedziczy zawsze z dobrodziejstwem inwentarza bez konieczności składania oświadczenia (nie jest wymagane dopełnienie żadnej dodatkowej czynności prawnych).

Jak są prawa i obowiązki spadkobiercy?

Tematyka praw i obowiązków spadkobiercy jest szeroka.

Najbardziej podstawowe prawa, jaka i obowiązki związane są z aktywami i długami.

Przede wszystkim spadkobierca ma prawo do dziedziczenia majątku po zmarłej osobie.

Spadkobierca ma praw, a co za tym idzie może on także odrzucić spadek. Jednocześnie spadkobierca, który odziedziczył spadek ma również obowiązek spłaty ewentualnych długów spadkowych (czyli obowiązek zaspokojenia roszczeń).

Czasem pojawiają się spory odnośnie praw wchodzących do spadku. Można wskazać na kilka wybranych spornych sytuacji:

• do spadku wchodzą roszczenia o wypłatę dywidendy
• do spadku nie wchodzi prawo o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego
• do spadku nie wchodzi prawo żołnierza zawodowego do kwatery

Kto dokonuje ogłoszenia testamentu?

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż istnieją różne typy testamentów, m.in. testament własnoręczny, czy w formie aktu notarialnego.

W razie występowania prawidłowo sporządzonego testamentu nie następuje dziedziczenie ustawowe. Nie oznacza to jednak, iż w testamencie do dziedziczenia nie można powołać spadkobiercę ustawowego. Można bowiem powołać do spadku dzieci, jak i dalszych zstępnych, jak i osoby trzecie, które nie podlegałyby pod dziedziczenie ustawowe.

Ogłoszenie testamentu dokonuje się po śmierci spadkodawcy przez sąd bądź notariusza. Notariusz sporządza protokół jego ogłoszenia, który następnie jest przekazywany do sądu. Ogłoszenie testamentu ma na celu poinformowanie potencjalnych spadkobierców o jego istnieniu i treści.

Dziedziczenie i spadek to obszary prawa, które wymagają znajomości odpowiednich przepisów i procedur. Jeśli masz pytania dotyczące dziedziczenia lub potrzebujesz profesjonalnej pomocy, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, który pomoże Ci zrozumieć i uregulować wszelkie kwestie związane z dziedziczeniem.

Jaka jest odpowiedzialność spadkobierców za spadek po śmierci spadkodawcy?

Prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy przechodzą z chwilą śmierci spadkodawcy (z chwilą otwarcia spadku) na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów kodeksu cywilnego – te elementy stanowią spadek przypadający na rzecz spadkobiercy po śmierci spadkodawcy.

Nabywca spadku wstępuje w prawa oraz obowiązki spadkobiercy.

Nie należą do spadku prawa oraz obowiązki spadkodawcy ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.

Spadkobierca, który przyjął spadek w formie dobrodziejstwa inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.

Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń ogranicza się do wartości stanu czynnego spadku.

Odpowiedzialność za długi spadkowe a dział spadku

Do chwili działu spadku (podziału spadku) spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.

Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.