Otwarcie spadku

Moment otwarcia spadku jest ważnym puntem osi w postępowaniu spadkowym, od którego wyznaczane jest wiele terminów prawnych.

Chwila śmierci spadkodawcy

Otwarcie następuje w chwili śmierci spadkodawcy. Jest to kluczowe dla określenia momentu, od którego zaczyna się procedura spadkowa.

Jak ustalić moment otwarcia spadku?

Moment otwarcia spadku ustala się na podstawie aktu zgonu, który stanowi oficjalne potwierdzenie śmierci spadkodawcy – dowód śmierci spadkodawcy. Data i godzina zgonu są istotne dla ustalenia chwili otwarcia spadku.

W razie braku określenia tych danych w dokumentach urzędu stanu cywilnego, tj. akt zgonu, zgodnie z art. 38 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego „uzupełnienia aktu zgonu dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym, na wniosek osoby zainteresowanej lub prokuratora, jeżeli akt zgonu nie zawiera daty lub godziny zgonu, a dane te nie wynikają z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego stanowiących podstawę sporządzenia aktu zgonu.”

Kto może złożyć wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu?

Wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu może złożyć każda osoba, która posiada interes w sprawie spadkowej. Mogą to być, w szczególności potencjalni spadkobiercy. Otwarcie i ogłoszenie testamentu odbywa się w sądzie spadku bądź przed notariuszem.

Na co wpływa termin otwarcia i ogłoszenia testamentu?

Ogłoszenie testamentu wpływa na różne uprawnienia przysługujące spadkobiercom.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż zgodnie z art. 1007 § 2 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

W art. 970 k.c. wskazano, iż w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Kolejno w myśl nowelizacji z 2023 r. termin ogłoszenia testamentu wpływa na zakres spadkobrania. W art. 927 § 3 k.c. przyjęto, iż fundacja lub fundacja rodzinna, ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Gdzie odbywa się otwarcie i ogłoszenie testamentu?

Otwarcie i ogłoszenie testamentu może nastąpić zarówno przed sądem spadku, jak i przed notariuszem. Konieczne jest jednak dysponowanie przez sąd spadku lub notariusza dowodem śmierci testatora. Wówczas, jeśli nie doszło już do otwarcia i ogłoszenia testamentu w sądzie spadku lub przed notariuszem następuje otwarcie i ogłoszenie testamentu.

W razie złożenia większej ilości testamentów tej samej osoby należy otworzyć i ogłosić je wszystkie. Otwarcia i ogłoszenia testamentu dokonuje sąd spadku lub notariusz.

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1998 r. III CKN 76/98, LEX nr 1214466 „Ogłoszeniu podlega każdy dokument, który przedstawia się jako rozrządzenie ostatniej woli spadkodawcy, niezależnie od swej ważności. Kwestia ważności tego dokumentu, jako testamentu mogącego być podstawą dziedziczenia, rozważana jest dopiero w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku w ramach obowiązków nałożonych na sąd spadku w art. 670 k.p.c.” Zatem ogłoszenia testamentu następuje względem każdego testamentu. W czasie procesu otwarcia i ogłoszenia testamentu następuje odczytanie testamentu u notariusza lub w sądzie spadku.

W myśl art. 652 k.p.c. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu.

 

Czy istnieje obowiązek złożenia testamentu? Gdzie składa się testament?

Przepisy przewidują obowiązek złożenia testamentu przez osobę, u której testament się znajduje. Taka osoba powinna przedłożyć go do sądu spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Jeśli testament złożono u notariusza obowiązek ten jest ograniczony.

Uchwała Sądu Najwyższego z 2003 r. (III CZP 14/03) nałożyła obowiązek na notariusza złożenia testamentu w sądzie spadku. Obowiązek ten obejmuje każdy z testamentów, nawet ten, który został odwołany. Notariusz musi wywiązać się z przedmiotowego obowiązku.

Jaki jest termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Bardzo istotne z punku widzenia spadkobierców ustawowych, jak i spadkobiercy testamentowego jest data śmierci spadkodawcy. Od tego dnia, w wielu przypadkach może rozpocząć się termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Czas ten wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule powołania. W wielu przypadkach, np. względem małżonka spadkodawcy, który żył razem ze spadkodawcą, termin ten będzie liczony od daty otwarcia spadku.

Wiele testamentów jednego spadkodawcy – czy w toku postępowania spadkowego trzeba przedłożyć wszystkie?

Złożenie testamentu jest wymagane. Sąd spadku orzekający w sprawie analizuje treść ostatniej woli spadkodawcy. Czasem kilka testamentów sporządzonych przez tego samego spadkodawcę może pozostawać skuteczne, jeśli nie pozostają one w sprzeczności między sobą i jeśli nie zostały odwołane. Postanowienie sądu spadku rozstrzyga, który testament spadkodawcy stanowi podstawę dziedziczenia.

Przepisy przewidują, iż oświadczenie składane przed sądem spadku powinno zawierać m.in. wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów (tj. art. 641 § 2 k.p.c).

Kto ponosi odpowiedzialność za ukrycie, że istnieje testament?

Sąd spadku przesłuchuje strony, czy wiedzą o istnieniu testamentu.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, iż kto bezzasadnie uchyla się od wykonania obowiązku złożenia testamentu, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę (art. 646 §  2 k.c.). Postępowanie spadkowe w tym zakresie jest restrykcyjne, zaś sąd może wymierzyć karę pieniężną.

Sąd spadku może wydać postanowienie nakazujące, aby osoba, u której wedle wiadomości testament się znajduje złożyła testament w wyznaczonym terminie do sąd spadku. Sąd spadku wydaje z urzędu postanowienie nakazujące (żądanie sądu spadku).