Zrzeczenie się dziedziczenia
Kodeks cywilny przewiduje szczególną formę decydowania za życia przyszłego spadkodawcy odnośnie spadkobiercy ustawowego względem jego dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy.
Co do zasady przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości zawierania umowy o spadek.
Wyjątkiem jest umowa zrzeczenia się dziedziczenia. Oczywiście przyszły spadkodawca może sporządzić testament, w którym wskaże oczekiwanych spadkobierców. Jednakże jest to jednostronne oświadczenie spadkobiercy. Umowa zrzeczenia się dziedziczenia zawierana jest między spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadkodawcą.
Umowa o zrzeczenia się dziedziczenia
W razie występowania wspólnej woli po obu stronach, tj. spadkobiercy ustawowego oraz przyszłego spadkodawcy mogą oni porozumieć się między sobą w drodze umowy odnośnie dziedziczenia ustawowego.
Umowa ta obejmuje zrzeczenie się przez spadkobiercę ustawowego dziedziczenia ustawowego bądź prawa do zachowku w całości lub części.
Oznacza to, iż strony umowy zrzeczenia się dziedziczenia określają treść samej umowy.
Tacy spadkobiercy traktowani są tak jakby nie dożyli otwarcia spadku w chwili śmierci spadkodawcy.
Czy umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w formie aktu notarialnego?
Istotne jest, iż umowa zrzeczenia się dziedziczenia wymaga dopełnienia szczególnej formy, tj. musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Zatem musi być ona zawarta w obecności notariusza. Zawarcie umowy w innej formie, np. pisemnie, czy ustnie nie powoduje zrzeczenie się dziedziczenia. Umowa ta dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego.
Jakie są skutki zrzeczenia się dziedziczenia?
Zrzeczenie się dziedziczenia w formie aktu notarialnego powoduje fikcję prawną w postaci traktowania spadkobiercy ustawowego, który zawarł umowę tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Wtedy spadkobierca ustawowy nie musi już dokonywać czynności polegających na odrzuceniu spadku, albowiem jest on wyłączony od dziedziczenia ustawowego po spadkodawcy.
Do skutków zrzeczenia się dziedziczenia zalicza się w szczególności rozciąganie się zrzeczenia na zstępnych zrzekającego się. Oznacza to, iż jeśli w drodze umowy notarialnej zawartej między przyszłym spadkodawcą a spadkobiercą ustawowym nie wskazano inaczej, wówczas jego zstępni (dzieci, wnuki, itd.) nie będą dziedziczyć po spadkodawcy. W umowie o zrzeczenie się dziedziczenia można zawrzeć inny zapis, iż skutki prawne umowy zrzeczenia się dziedziczenia nie będą rozciągnięte na zstępnych. Brak takiego oświadczenia w przypadku tej umowy tworzy stan, że dalsi spadkobiercy po osobie, która zawarła umowę zostają wyłączeni od dziedziczenia.
Orzecznictwo dopuszcza nawet odpłatne zrzeczenie się dziedziczenia – za wynagrodzeniem/rekompensatą.
Nie można jednak zrzec się dziedziczenia ustawowego określonego przedmiotu wchodzącego w skład spadku.
Czy zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się na zakres dziedziczenia testamentowego?
Wskazania wymaga, iż Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1972 r. przyjęto, iż „Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu.” Uchwała SN z 15.05.1972 r., III CZP 26/72, OSNC 1972, nr 11, poz. 197.
Wobec tego, jeśli sporządzony ważny testament spadkobierca ustawowy może dziedziczyć na jego podstawie. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia nie wyłącza dziedziczenia na podstawie testamentu.
Tym samym umowa o zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje tylko spadkobierców ustawowych. Jednocześnie spadkobierca ustawowy, który jest również spadkobiercą testamentowym ma możliwość dziedziczenia na mocy testamentu.
Jakie są różnice pomiędzy zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku?
Zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego tworzy pewien stan pewności na przyszłość, iż z chwilą śmierci spadkodawcy osoba, która zawarła umowę nie będzie dziedziczyć ustawowo. Stan ten dotyczy także, co do zasady, zstępnych zrzekającego się.
Z chwilą otwarcia spadku, jeśli umowa zrzeczenia się dziedziczenia nie została zawarta spadkobierca ustawowy w terminie sześciu miesięcy od daty dowiedzenia się o podstawie dziedziczenia może złożyć oświadczenie, iż spadek przyjmuje, czy nastąpi oświadczenie o odrzucenie spadku. W takiej sytuacji, jeśli spadkobierca ma zstępnych, jego oświadczenie o odrzuceniu spadku nie rozciąga się na nich. Zstępni mają samodzielnie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Czy spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia na korzyść innej osoby?
Ustawa przewiduje możliwość zrzeczenia się na korzyść innego spadkobiercy. W art. 1048 par. 3 k.c. przyjęto, iż „Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć.” Jednakże w doktrynie prawniczej ten warunek bywa krytykowany.
Czy jest zawarto umowę o zrzeczenie się dziedziczenia to traci się także prawo do zachowku?
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się nie tylko na sam zakres dziedziczenia, ale również dotyczy prawa do zachowku. Skoro prawo spadkowe traktuje osobę, która się zrzekła (oraz zstępnych) jako taką, która nie dożyła chwili otwarcia spadku to nie może także dochodzić zachowku.
W razie zrzeczenie się wyłącznie prawa do zachowku istnieje możliwość dziedziczenia ustawowego. D skutków umowy zrzeczenia się w takiej sytuacji będą wchodzić tylko kwestie prawa do zachowku.
Umowa zrzeczenia się dziedziczenia – czy można ją wycofać?
Te same strony, które zawarły umowę o zrzeczenie się dziedziczenia mają uprawnienie do uchylenia umowy. Wobec faktu, iż samo zrzeczenie się dziedziczenia wymaga formy aktu notarialnego, to umowa uchylająca również musi być zawarta w tej formie.
Wobec tego, nawet gdyby spadkobiercy ustawowi po otwarciu spadku postanowili uchylić umowę o zrzeczenie się dziedziczenia po spadkodawcy to nie będzie ona wywoływała skutków prawnych. Taka umowa nie będzie miała znaczenia prawnego.
